Z pewną taką nieśmiałością sięgnąłem po zbiorek "Xavras Wyżryn" zawierający tytułową powieść oraz opowiadanie "Zanim noc". Z nieśmiałością, gdyż Dukaj czasami pisze zbyt dla mnie skomplikowanie. Jest kilka jego utworów, których nie skończyłem czytać. Ale np. taki tryptyk "In partibus infidelium" to dla mnie klasyk fantastyki religijnej.
"Zanim noc" to stylowe opowiadanie fantastyczne w scenerii jakiegoś polskiego miasta w trakcie okupacji hitlerowskiej. Mroczne wojenne klimaty to nie tylko dekoracja, ale i wątki zainspirowane nazistowskim okultyzmem oraz legendami żydowskimi wraz z kabałą (wcale nie na czele) są integralną częścią atmosfery grozy i tajemnic, która wypełnia całe opowiadanie. Ale najważniejsza jest przemiana głównego bohatera - Polaka, kolaboranta, tolerowanego przez podziemie tylko dlatego, że handluje i załatwia niecodzienne dostawy zarówno dla Niemców, jak i dla AK. Jan Herman Trudny zrozumie swoją nikczemność dopiero przez swoją metamorfozę po przejściu do czwartego wymiaru...
"Zanim noc" to świetna lektura na jesienny wieczór.
Jacek Dukaj, "Zanim noc", w: "Xavras Wyżryn", Warszawa, SuperNOWA 1997. ISBN: 83-7054-118-6
